روش شناسائی گونه کرم های کمپوست(فرمولوژیک)

2-6- روش شناسايي گونه كرم هاي كمپوستي
شناسایی کرم های خاکی از روی خصوصیات ظاهری (مرفولوژیک) کرم های بالغ صورت می گیرد. هر چند شناسایی از روی کپسول های تخم و کرم های نابالغ نیز انجام می شود، اين کار نیاز به وسایل ویژه و استفاده ه از ميكروسكوپ استریو دارد. خصوصیاتی را که باید برای شناسایی کرم ها ‏در نظر گرفت عبارتند از: اندازه ابعاد بدن کرم هاي بالغ، رنگ رنگ بدن پشتی و شکمی (رنگ بين سر و كمر بند جنسي اهميت بيشتري دارد)، شماره حلقه هاي كمربند جنسي و بر آمدگي بلوغ (TP) ، شماره حلقه حفره هاي جنسي (GT) و الگوي اين اندام ها (نشريه آنلان گئوسيتي : كرم هاي خاكي، 2001 و ادواردز و لوفتي، 1977). معمولاً رنگ كمربند جنسي صورتي روشن
است ولی ممکن است که این اندام به رنگ نارنجی هم دیده شود. رنگ نارنجی کمربند جنسی ‏به علث قرارگرفتن کرم ها در دمای بالا ایجاد می شود و دلیلی بر گوشه های متفاوت کرم های خاکی نیست.

‏اولین مشخصه ای که بايد در شنا سایی کرم های خاكی درنظر گرفته شود، اندازه بدن است. در این قسمت طول و عرض بدن اندازه گیری می شود. دومین خصوصیتی كه باید به آن توجه كرد، رنگ بدن است و باید رنگ قسمت پشتی مورد توجه قرار بگیرد. در سنجش رنگ بدن، ‏رنگ بین سر و کمربند جنسی اهمیت بیشتری دارد. برخی از گونه ها رنگ يكنواختی دارند در ‏حالی که برخی دیگر رنگشان نواری است که به تناوب تغییر می کند. سومین مشخصه ای که
‏باید در شناسایی کرم های خاکی درنظر گرفته شود، شناسایی برآمدگی بلوغ (TP) و حفره های جنسی (GT) است. این خصوصیات از نظر تاکسرنومی بسیار مهم اند. در بررسی این اندام ها، باید تمرکز بر الگوی کلی شکل آنها باشد تا ثفاوت های جزئی لازم است مشخص شود که این ‏اندام ها در کدامین حلقه های بدن قرار دارند. نكنه بسيار مهم این است که آیا حفره های جنسي در حلقه های متوالی قرار گونه اند یا متنا وب؟ آیا این حفره ها در درون کمربند جنسی قرار دارند یا در خارج آن ؟ آیا برآمدگی بلوغ مثلثي شکل است یا مستطيلی؟ آیا برآمدگی باغ در طول کمربند جنسي کشیده شده است یا کوتاه تر از آن است؟ (ادواردز و لوفتی، 1977 ‏). در شكل های2-3، 2-4 و 2-5 ‏راهنمایی های کلی و جزئیات شناسایی گونه های متداول در شرایط معتدله از روی کلید شناسایی طبقه بندی علمی ارائه شده است.

شكل 2-3- نمودار كلياندام هاي مختلف بدن كرم هاي خاكي (دياگرام عمومي كرم هاي خاكي، 2002)

شكل 2-4- جزئيات ريخت شناختي اندام هاي كرم هاي خاكي مورد استفاده در طبقه بندي علمي (دياگرام كرم هاي خاكي، 2002)

مراحل شناسايي كرم هاي خاكي با استفاده از كليد :
1- اندازه گيري اندازه بدن كرم ه اي و قرار دادن آنها در گروه هاي بزرگ، كوچك و متوسط (مطابق كليد شناسايي در پيوست)
2- تعيين رنگ بدن كرم هاي خاكي و قرار دادن كرم هاي مورد نظر در شاخه مربوط در كليد
3- اندازه گيري فاصله بين سر تا شروع كمربند جنسي. آيا اين فاصله بيشتر از يك سانتي متر است يا كمتر ؟
4- تعيين موقعيت حفره هاي جنسي (GT) در قسمت شكمي كرم ها. آيا GT درخارج از كمربند جنسي قرار دارد يا در داخل آن ؟ آيا GT اين اندام ها بر روي حلقه ها متوالي و يا متناوب قرار گرفته اند ؟
5- موقعيت بر آمدگي بلوغ (TP) بر روي كمربند جنسي آيا باريك و طويل است يا به شكل مثلثي يا منشوري است يا شبيه به پستان است ؟ آيا GT نامرئي است ؟
6- اگر كرم خاكي مورد نظر به آساني شناخته نشود، بايد بررسي اين مشخصات را از اول شروع كرد (شناسايي كرم هاي خاكي، 2002)
نكات ديگري كه در شناسايي كرم هاي خاكي بايد در نظر گرفت، عبارتند از : شماره حلقه هاي كه كمربند جنسي روي آنها قرار گرفته است. شمارش بايد از سر، انجام گيرد. نكته ديگر شكل و رنگ دم است.
2-7- شناسايي گونه هاي مهم كرم هاي كمپوستي با كليد طبقه بندي علمي
گونه هاي مهمي از كرم هاي كمپوستي را كه در توده هاي كمپوستي يافت مي شوند در زير توصيف شده اند. دو گونه مهم كه در مناطق معتدل بر اي توليد ورمي كمپوست از آنها استفاده مي كنند، عبارتند از : Lumbricus rubellus , Eisenia foetida. مشخصات اين دو گونه با تفصيل بيشتر ذكر شده است. گونه Eisenia anderi از نظر ريخت شناختي بسيار به گونه E.foetida شباهت دارد و تنها تفاوت آنها در رنگ بدنشان است. گونه Eisenia foetida نوارهاي متناوب قرمز و زرد روي قسمت پشتي خود دارد، در حالي كه Eisenia anderi فقط قرمز است. گاهي اين دو گونه را يك گونه در نظر مي گيرند.
Dendrodrilus rubidus : اين گونه كرم خاكي بسيار كوچك و رنگ پشتي آن از قرمز سير تا صورتي متغير است و توسط دمي با نوك زرد مشخص است. رنگ شكم آن روشن تر است. در لايه سطحي مواد ق ابل تجزيه و يا زير تنه هاي درختان افتاده در جنگل ها، فراوان يافت مي شوند.
‏در مراتع در زیر مدفوع دام ها و همچنین در توده هاي کمپوست و کودهای دامی فراواند. به این گونه کرم شبنم اروپایی هم می گويند. طول بدن کرم های باغ حدود13 ‏سانتی متر و قطر بدنشان به اندازه یک مداد است. در ایالات متحده این کرم را كر‏م آبی داکوتا نيز می نامند.
Eisenia hortensis این کرم خاکی کوچک در قسمت جلوی بدن صورتی رنگ است ولی وقتی از خاک تغذیه می کند، رنگ آن متمایل به خاکستری است. هنگامی که روده آز عاری از خاك باشد، رنگش صورتی است. رنگ نوك دم آن کرمی يا زرد روشن است. در لاشبرگ های عمیق سطحی جگل ها و همچنین خاك های باغچه های غنی از مواد آلی و در زیر توده های کودی یافت می شود.
Eisenia veneta ‏ : خصوصیات این گونه شبیه به گونه Eisenia foetida‏ است با این تفاوت که اندازه بدن آن بزرگتر است. رنگ بدن به صورت نوارهای متناوب زرد و قرمز است و هنگام تحريك مايع زردی از خود خارج می کند. در محيط های طبیعی مشابهی با گونه Eisenia foetida ‏ زندگی می کند
Eisenia foetida (savingy) ‏: این گونه که در بعضی منابع E.fetida نيز نامیده شده است، جزو خانواده Lumbricideae است و این خانواده اندازه متوسط است. بدن استوانه ای، به طول 130-35 میلی متر و قطر 5-3 میلی متر، رنگ بدن بنفش، قرمز، قرمز تيره و قرمز مایل به قهوه ای است (برنامه تحقیق و آموزش کشاورزی دانشگاه گالیفریا، 1998). سطح پشتی نوارهای قرمز یا قرمز مایل به قهوه اي دارد که در بین حلقه هاي فاقد رنگدانه و زردرنگ قرار گرفته اند. رنگدانه های قرمز در سطح بيرونی یا پشتی کرم تجمع کرده اند. این کرم گاهی در برگ های نسبتا تجزیه شده عمیق در جنگل ها یافت می شود ولی اغلب در توده های شود دامی و کمپوست فراواند. لفظ foetida به این دلیل به کار رفته که وقتی این کرم ها تحریک می شوند از خود مایع زرد رنگ بوداری را از سوراخ های پشتی ترشح می کنند. این رو ش به نظر رسد دفاعی در تقابل شکارچیان باشد. همچنین نوارهای زرد و قرمز نیز مداری برای شكارچیان به شمار می رود. سرعت تكثیر این گونه زیادی است و در واحدهای تولید ورمی کمپوست اغلب از این گونه استفاده می شود. همچنین برای ارزیابی سمیت آلاینده های خاک از آن بهره می گیرند. این کرم از لاشبرگ ها و بقایاي گیاهی مرده یا کودهای دامی و به ندرت از خاك تغذیه می کند. تمایل کمی به ایجاد کانال در خاك دارد. بدن این کرم معمولأ از110-80 ‏بند شکیل شده و کمربند جنسی بین بندهای 32-24، قرار دارد (رينك، 1992 ‏و نیسلن، a 1997) (شکل 2-6) برآمدگی بلوغ بین بندهای 31-28 يا 32 قرار دارد. این کرم ها به طور، متوسط بين

شكل 2-6- راهنماي شناسايي گونه Eisenia foetida
2-1- سال زنده مي مانند. نخستين سوراخ پشتي بين بندهاي 5-4 قرار دارد (ادواردز و لوفتي، 1977) شكل بيني اپيلوبيك و ستاها نزديك به همند.
Lumbricus rubellus (Hoffmeitster) : اين كرم اندازه متوسط دارد و طول بدنش به 150 -40 ميلي متر مي رسد و رنگ آن قرمز مايل به قهوه اي يا قرمز مايل به بنفش است. رنگ كرم در پشت ممكن است رنگين كماني مي باشد. رنگ قسمت شكمي زرد كمرنگ است. بدنش از 160-110 بند تشكيل شد ه است. كمربند جنسي در بندهاي 31-37 قرار دارد و بر آمدگي بلوغ در بندهاي 36-33 جاي گرفته است (ادواردز و لوفتي، 1977؛ برنامه تحقيق و آموزش كشاورزي دانشگاه كاليفرنيا، 1998 و نيلسن، b 1997) (شكل 2-7). نخستين سوراخ پشتي را در بين حلقه هاي 8-7 مي توان ديد. در محدوده وسيعي از خاك ها اين كرم ها يافت مي شوند. اين كرم ها در مدت 179 روز بالغ مي شوند و بين 719-682 روز زنده مي مانند. در هنگام تحريك شدن مايع زرد رنگ از خود ترشح مي كنند. شكل بيني تالي لوبيك و دم آن پهن است. زوج هاي ستا نزديك به همند. شكل كمربند جنسي زيني است و GT در حلقه هاي كمربنمد جنسي و در تعدادي

شكل 2-7- راهنمايي شناسايي گونه Lumbricus rubellus
از حلقه های خارج از آن هم دیده می شود. این كرم ها در خاک هاي غنی از مواد آلی فراوانند و در زیر فضولات دامی در مراتع نيز یافت می شوند (ادواردز و لوفتی، 1977).
Perionyx excavatus ‏: اینها که به کرم هاي آبي هندی معروف، از دامنه های هیمالیا تا زمین های پست مالزی یافت می شوند. این کرم ها رنگشان از نوزادي تا زمان بلوغ تغییر می كند . تا زمانی که اندازه شان به 70 ‏میلی متر رسیده است، رنگشان آبی است و سپس به رنگ فسفری که در برابر نور به رنگ آبی سیر مایل به بنفش تبدیل می شود، دیده می شوند، (در زیر نور به صورت ونگین کمانی درخشد). وقتی اندازه شان به حد کرم های بالغ رسید (150 ‏میلی متر)، رنگشان بفنش روشن می شود. کمربند جنسی در این گونه بین حلقه های 17-13 قرارگرفته است. این کرم در فرار از نور بسیار سريع از Eisenia foetida‏است و اولین سوراخ پشتی در حلقه 14 ‏قرار دارد. بسیار از Eisenia foetida بايكتر است و در درجه حرارت هاي پایین به سرعت از بین می رود (رنچ، 2003)
Eudrilus eugeniae : اسامی مختلفي برای این کرم در مابع ذکر کرده اند، مانند کرم شبنم آفریقایی، کرم ببری ژاپنی، کرم قرمز کالیفریایی و. . . . این کرم از گروه کرم های تولید کننده حفره ها در خاك است. اندازه اینها بزرگ و برای طعمه ماهی مناسب است. به خزیدن روي مواد علاقه زیادی دارند. در رطوبت مناسب نسبت به دمای بالا مقاومند. سرعت تكثر نسبتا زیادی دارند و از هر کرم بالغ در هفته در شرایط مناسب تا 7/6 کرم به وجود می آید. نسبت به درجه حرارت های پايین و تغییر محیط زندگی بسیار حساسند (رنچ، 2003 و اسلوکم، 2004).
Dendrovaenia veneta ‏: این کرم ما اندازه نسبتا درست و سرعت رشد و تكثير کمی دارند و از آن برای تولید ورمی کمپوست در مقایسر با گونه های دیگر کت استفاده می کنند. در شرايطی که رطوبت بستر زیاد باشد، این گونه به خوبی رشد و تکثیر می یابد. از این گونه همچنین به عنوان طعمه در ماهیگیری استفاده می کنند. میزان تولید كپسول هاي تخم 28/0 ‏به ازای هر تخم در روز است و رطوبت مناسب بسترها 80% است. این کرم در کود گاوی خشک به خوبی رشد می کند. رنگ آن بنفش، قرمز مایل به بنفش و گاهی زیتونی مایل به قهوه ای است. کمربند جنسی بین حلقه های 32-26 اولین سوراخ پی بین حلقه 4 و 5، برآمدگی بلوغ بین حلقه هاي 30 و 31 شكل بینی اپی لوبيك و ستا به صورت زوج های باز مشاهده می شوند (اسلوکم، 2004).
‏به گزارش هاشمی مجد و همكاران (1382‏)، کرم های کمپوستی در داخل توده های قدیمی کود و لاشبرگ های سطحي در منازق جنگلی استان های آذربایجان شرقی، اردبيل، گيلان، مازنداران و گلستان يافت مي شوند، حال آن كه در مناطق جنگلي استان هاي اصفهان، كهكيلويه، خوزستان و لرستان از اين كرم ها يافت نشدند. تمامي نمونه هاي جمع اوري شده متعلق به گونه Eisenia foetida بودند. قابليت تكثير كرم هاي خاكي جمع آوري شده با اراقام گزارش شده هماهنگي داشت. اين كرم ها قادرند كودهاي دامي، برگ درختان، كاه و كلش گندم و برنج، زباله شهري، لجن فاضلاب و ضايعات آلي ناشي از كارخانجات نيشكر را به خوبي به ورمي كمپوست تبديل كنند. مطالعات بي شتر براي شناسايي ساير گونه هاي بومي كرم هاي كمپوستي در مناطق جنگلي توصيه مي شود.