روش هاي زيستي مبارزه با بيماري هاي خاكزاد

6-3- روش هاي زيستي مبارزه با بيماري هاي خاكزاد
دو روش كلي براي مبارزه زيستي با بيماري هاي گياهي خاكزاد وجود دارد كه شامل روش هاي اختصاصي و عمومي مي شود. در روش اختصاصي بر اي كنترل يك بيماري خاص، يك ريز جاندار به تنهايي به خاك اضافه مي شود. يك مثال مناسب روش زيستي مبارزه با بيماري بوته ميري ناشي از قارچ Rhizoctonia solani است كه باعث از بين رفتن بوته هاي جوان در شرايط خنك و مرطوب مي شود. با اضافه كردن قارچ Trichodeerma spp به خاك، اين قارچ ترشحات شيميايي خاصي را از خود منتشر مي نمايد كه عامل بيماري زا را مورد حمله قرار مي دهد. از سوي ديگر، ريسه قارچ Trichodeermaعامل بيماري زا را محصور مي كند و نوعي آنزيم آزاد مي كند كه سلول هاي Rhizoctonia را هضم و قارچ، محتويات آن را جذب مي كند (شكل4-1). امروزه از قارچ تريكودرما براي ضد عفوني كردن بذرها براي مبارزه با بيماري بوته ميري رايزوكتونيايي استفاده مي كنند (پرستون، 2004). معمولاً اضافه كردن مايه تلقيح يك ريز جاندار خاص، به تنهايي چندان موثر نيست زير در شرايطي كه مواد غذايي به مقدار كافي درخاك وجود ندارد، ريز جاندار تازه اضافه شده قادر به رقابت با ميكروب هاي مستقر در خاك نيست و زنده نمي ماند. اين عمل همانند گلي است در صحرا كه بدون آبياري كاشته مي شود (پرستون، 2004). در بلژيك در اواخر دهه هشتاد، چندين نمونه از مايه تلقيح خالص Trichodeerma harzianumعامل به عنوان عاملي براي مبارزه زيستي به بازار عرضه شد. اين محصول در سطح تجاري دردهه اخير مورد استفاده قرار گرفت و در آزمايش هاي متعدد مزرعه اي موجب افزايش عملكرد گياهان مختلف (هم از نظر رشد و هم از نظر سلامت گياهان) شد. هم اكنون مايه تلقيح قارچ Trichodeerma Rhizoctonia و گونه هاي ديگر تريكودرما در اين كشور مورد استفاده عموم توليد كنندگان است (دكوستر و هويتينك، 1999).

شكل 4-1- ريسه قارچ مفيد تريكودرما دور ريسه قارچ بيماري زاي رايزو كتنيا مي پيچد و آن را غير فعال مي كند.
در روش عمومي مبارزه زيستي با عوامل بيماري زاي خاكزاد، انواع ريز جانداران مفيد خاك شركت دارند. در اين روش وضعيت حاصلخيزي و شرايط فيزيكي خاك نيز از اهميت زيادي برخوردار است.و راهكارهاي موثر در اين روش شامل : مقاومت، شكارگري (يك موجود از عامل بيماري زا تغذيه مي كند)، رقابت تغذيه اي و اثر بازدارندگي مستقيم مانند ترشح مواد آنتي بيوتيك به وسيله ريز جانداران مفيد است. علاوه بر اين پاسخ گياهان نيز در اين مورد مداخله مي كند. مقاومت اكتسابي به معني تلقيح با يك عامل بيماري زاي ضعيف شده است كه در فراريشه صورت مي گيرد و باعث ايجاد ايمني در گياه مي شود. در بسياري از موارد، اضافه كزذمن كمپوست رسيده و پايدار باعث ايجاد مقاومت در گياهان مي شود. (اشنايدر، 1982)
ميزان كنترل بيماري ها معمولاً به سطح فعاليت ميكروبي در خاك بستگي دارد. فعاليت ميكروبي، وزن زنده ميكروبي و مقدار بيشتر كربن قابل استفاده، عناصر غذايي و انرژي درخاك باعث كاهش فعاليت عوامل بيماري زا مي شود. به عبارت ديگر، در اين حالت رقابت براي عناصر غذايي معدني درخاك زياد است و بيشتر عناصر غذايي به مصرف اجسام ميكروبي مي رسد. عناصر غذايي آلي شده را ميكروب هاف پروتوزو آها و ساير موجودات شكارچي مصرف مي كنند. بعد از مصرف باكتري ها توسط پروتوزوآها، عناصر معدني بدون آنها آزاد مي شود. علاوه بررقابت، ترشح آنتي بيوتيك ها و شكارگرها نيز از عوامل موثر ديگر در كنترل عوامل بيماري زا مي باشند (شكل 4-2) كه شرايط را براي آنها دشوار مي كنند. هدف از روش عمومي زيستي مبارزه با عوامل بيماري زاي خاكزادف فعال سازي هر سه راهكار ذكر شده است. بنابراين در شرايط مطلوب، تعداد زيادي از موجودات رقابت كننده، عوامل محدود كننده رشد عوامل بيماري زا، شكارچيان و منابع غذايي كه اين موجودات به آن وابستيه اند باعث مي شود كه جمعيت عوامل بيماري زا مهار شود (اينگهام، 1998).

شكل 4-2- ريسه قارچ غير بيماري زا Pythium به داخل ريسه قارچ بيماري زاي Phytophthora نفوذ كرده و از آن تغذيه مي كند. 

غذاي ريز جانداران مفيد يا مستقيما از مواد آلي خاك تامين مي شود و يا از مواد زايد حاصل از تجزيه لاشه يك گروه ريز جانداران كه باي گروه ديگر به عنوان منبع غذايي به شمار مي روند. از تجزيه لاشه يك گروه ريز جانداران كه براي گروه ديگر به عنوان منبع غذايي به شمار مي روند. بنابراين محدود بودن عناصر غذايي قابل استفاده براي ريز جانداران، يك امر كليدي در روش كنترل عمومي عوامل بيماري زا است. در شرايط وفور مواد غذايي، عوامل بيماري زا موفقند. هر روشي در جهت افزايش فعاليت ميكروبي درخاك با ايجاد رقابت بين ريز جانداران، باعث ارتقاي سطح كنترل عوامل بيماري زاي مي شود. سوالي كه اينجا مطرح مي شود، اين است كه گياهان چگونه درحالت كمبود عناصر غذايي كه به دليل رقابت بين ريز جانداران در خاك ايجاد مي شود، رشد مي كنند ؟ جواب سوال در حضور قارچ ريشه ها و باكتري هاي موجود در ريز و سفر گياهان نهفته است. گياهان كربن (به شكل قند) و پروتئين را در اختيار اين موجودات قرار مي دهند و در عوض اين موجودات عناصر غذايي را از محيط گرفته، در اختيار گياهان مي گذارند. در اين همزيستي، ريز جانداران و گياهان هردو نفع مي برند (پرستون، 2004).
بايد اين نكته را در نظر گرفت كه روش مبارزه عمومي با عوامل بيماري زا تمامي بيماري هاي گياهي خاكزاد را كنترل نمي كند. Sclerotium rolfsi , Rhizoctenia solani نمونه هايي هستند كه با روش هاي مبارزه عمومي در خاك كنترل نمي شوند. قدرت تكثير زياد اين موجودات، وابستگي آنها را به منبع انرژي خارجي كم مي كند و بدين جهت كمتر تحت تاثير رقابت ميكروبي درخاك قرار مي گيرند ( گراناتستين، 1998)‌. براي مبارزه با اين عوامل بيماري زا استفاده از ريز جانداران اختصاصي مانند Gliocladium , Trichoderma كه به اندام هاي رويشي اين قارچ ها حمله مي كنند و پتانسيل شيوع بيماري را كاهش مي دهند، توصيه مي شود.
قارچ ريشه ها از مفيدترين ريز جانداران خاك در مبارزه با آلودگي هاي ريشه اي گياهان مي باشد. قارچ ريشه ها مي توانند سطح ريشه ها را پوشش داده، شبكه ريسه اي را روي انها تشكيل دهد. قارچ ريشه ها به چندين روش ريشه گياهان را محافظت مي كند :
1- وجود آوردن يك مانع فيزيكي در مقابل نفوذ غعوامل بيماري زا : حفاظت فيزيكي از ورود قارچ ها و باكتري ها به درون ريشه جلوگيري مي كند (اينگهام، 1991) ولي برخي از نماتدا مي توانند از پوشش قارچ ريشه عبور كنند (مارونك، 1981).
2- ترشح مواد شيميايي داراي اثرات ناهمسازي: قارچ ريشه ها مي تواند انواع مختلفي از آنتي بيوتيك ها و مواد شيميايي موثر روي عوامل بيماري زا را توليد كند.
3- افزايش قدرت جذب عناصر غذايي ريشه ها : قارچ ريشه ها براي مثال قدرت گياهان ميزبان را براي جذب فسفر افزايش مي دهد و اگر گياهان، كمبود عناصر غذايي نداشته باشند، بهتر مي توانند در مقابل عوامل بيماري زا مقاومت كنند.
4- تغيير ميزان و تركيب ترشحات ريشه : آلودگي با عوامل بيماري زا به انواع مختلفي از ترشحات ريشه مربوط است. قارچ ريشه ها باعث تغيير تركيب اين ترشحات به نفع گياه مي شود.
در مطالعه كه ماتسوبارا و همكاران (1995) انجام دادند، تاثير قارچ ريشه Gigaspora margarita بر محافظت گياه بادمجاندر مقابل بيماري پژمردگي ناشي از Verticillium ارزيابي كردند. پس از تلقيح ريشه ها با قارچ ريشه ميانگين عملكرد بوته ها از 5/3 عدد (258 گرم) به 8/5 عدد (437 گرم) رسيد كه علت آن شيوع كمتر بيماري در گياهان حاوي قارچ ريشه بود. در مطالعه ديگري، تاثير قارچ رريشه را بر محافظت دربرابر عامل بيماري زاي Fusarium oxysporum در فصل سرد و در شرايط مزرعه اي، در مورد گياه Vulpia ciliate بررسي كردند. در اين مطالعه شيوع بيماري توسط قارچ ريشه كنترل شد. درغياب عامل بيماري زا تاثير قارچ ريشه درافزايش عملكرد اين گياه ناچيز بود در حالي كه در حضور قارچ ريشه طول ريشه در مقايسه با تيمار شاهد دو برابر افزايش يافت (نيوشام، 1995).