زیست شناسی کرم خاکی

2-3- ‏زيست شناسي کرم های خاکي
‏کرم های خاکی در شرایط مناسب بیش از نیمی از وزن زنده خاک را تشكیل می دهند و در محیط های خاکی در نقاط مختلف دنیا یافت می شوند. این کرم ها جزو بی مهرگان و متعلق به کرم هاي بندبند هستند. محيط زندگی طبیعی این موجودات عبارتند از: مزارع، جنگل هاء شهرها و پارک ها.
‏این موجودات علاقه زیادی به بافت هاي مرده و اندکی تجزیه شده كیاهی دارند و در مکان های جمع آوری ضایعات آلی مانند توده های کود دامی، ضایعات آشپزخانه ای و سبزیجانت تکثیر می یابند. زمان نگهداری مواد در بدن کرم های خاکی نسبتا کوتاه است. درباره میزان مصرف ضایعانت توسط کرم ها ارقام متفاوتی در مناح ذکر کرده اند. کرم های خاکی قادرند روزانه چندین برابر وزن خود ضایعات مصرف کنند ولی در عمل آنها قادر به تجزیه یک چهارم تا نصف وزن بدن خود هستند (زاجنوک، 1992). از طرفی طبق گزارش های دیگر، کرم های خاکی به اندازه وزن بدن خود در روز ضایعات مصرف می کنند (نشریه آنلاین: فضولات كر‏م، 2001‏). مقدار مصرف مواد بستری بستگی به شرایط محیطی و خصوصیات مواد مصرفی مانند pH، رطوبت نسبی هوا، دما، رطوبت و ارزش غذایی مواد بستري و ویژگی هاي دیگر دارد (زاجنوک، 1992‏).

2-3-1- قسمت هاي مختلف بدن
بجز تعداد معدودی از گونه های کرم های خاکی كه در قسمت زیرين بدن تخت هستند، اندام بلند و باریک اکثر کرم های خاکی استوانه ای شکل است. بدن کرم های خاكی معمولا به تعداد حدود

‏شکل 2-1- قسمت های مختلف بدن کرم های خاکی
150 بند حلقه ای شكل تقسیم می شود. انتهای سر مخروطی است و دم کرم ها قادر است که پهن شود. این شكل کرم ها به چنگ زدن و حرکت آنها در طول حفرات خاک كمك می کند. در قسمت پشتی کرم ها، رگ خونی پشتی قرار گرفته و با رنگ قرمز مشخص می شود. ستا زوائد شبیه به مو هستند كه در قسمت شکمی قرار داشته و به کشیده شدن و خریدن کرم كمك می کند. دو سوراخ گرد در قسمت شکمی قرار دارند که دهانه خروجی کانال های اسپرم هستند و دو سوراخ ریز دیگر ، نزديك به سر قرار دارند که محل بازشدن كانال توليد تخمك محسوب می شوند. کرم های خاکی بالغ داراي اندام برجسته اي هستند که کمربند جنسی یا کلیتلوم نامیده می شود و کپسول های تخم در زمان تولید مثل در آنجا تشكیل می شوند (زاجنوک، 1992‏) (شکل 2-1‏).
بدن کرم های خاکی معمولأ از دو لوله تودرتو تشكيل می شود. لوله داخلی مسیر عبور لوله گوارشی است که در حلقه اول از دهان شروع شده، به مخرج در آخرین حلقه بدن ختم می شود. لوله خارجی دیواره بدن کرم های خاکی را تشکیل می دهد و از دو لایه عضله تشکیل می شود. لوله خارجی شامل پوست مرطوب، کوتیكول و غشاء مخاطی است. مایعاتی كه بین دو لوله جمع شده اند، در حقیقت نقش دستگاه گردش خون را بازی می كنند. دستگاه عصبی، ا‏ندام هایی مانند کلیه، و اندام تولید مثلی دیگر قسمت حای بدن کرم ها را تشكيل می دهند. بدن كرم های خاکی سازماندهی خيلی خوبی دارد و قرار دادن آنها جزو حیوانات پست شاید دور از واقعیت باشد.
2-3-2- دستگاه هاي مختلف بدن
الف- دستگاه تنفسي : كرم هاي خاكي از طريق پوست مرطوبشان تنفس مي كنند. اكسيژن هوا در رطوبت پوست بدن كرم هاي حل شد ه و به لوله هاي موئين حاوي خون در پوست منتقل

شكل 2-2- دستگاه هاي مختلف بدن كرم هاي خاكي
می شود. هموگلوبین خون بدن کرم ها اکسیژن را به نقاط مختلف بان منتقل می کند. انتقال دی اکسید کربن تولید شده به محیط خارج به طریقی مشابه ولی در جهت عکس صورت می گیرد، هر چند در انتقال دی اکسید کربن هموگلوبین نقش زیادی نداره (شكل 2-2‏).
ب- دستگاه گردش خون: کرم های خاکی دارای سیستم گردش خون بسته اند. خون کرم ها هموگلوبین دارد که در مایعی قرار گرفته است. با حرکت این مایع اکسیژن و گلبول های سفید به نقاط مختلف به ن منتقل می شود. این سلول ها (گلبول های سفید) برای مبارزه با عفونت ها به کار می روند. پنج اندام شبیه به قلب خون را به نقاط مختلف بدن می فرستند. این قلب ها که از بزرگ شدن و متورم شدن رگ های خونی به وجود می آیند؛ در اطراف لوله گوارشی و دو طول بدن قرار دارند.
ج) دستگاه عصبی: کرم های خاکی فاقد چشم، گوش و بیني اند. آنها روشنی و تاريكي را توسط ‏سلول های کوچك حساس به نور که در سطح پشتی و در انتهای بدنشان قرار دارند حس می کنند. کرم ها ارتعاش و مواد شیمیايی را با اندام لامسه يا سلول های حساس به مواد شیمیایی حس می کنند. هر بند یک گانگلیون (قسمت متورم روی عصب ها که علایم هر بند را دريافت كند) دارد. يك گانگلیون مرکزی یا مغزی در حدود بند شماره سه وجود دارد. کرم های خاکی از نور، ارتعاش و مواد شیمیایی خطرناک گریزانند.
د- حرکت و اتکای کرم ها: کرم ها دارای اسکلت هیدرواستاتيکی (مايع) هستند و از طريق انقباض و انبساط عضلات هر بند، که در طول بدنشان این عمل ادامه می یابد، حرکتی مائند لوکوموتیو دارند و با استفاده از زائده های کوچکی که دارند (ستا) سطح خاک را چنگ می زنند. بدن کرم ها توسط عضلات طولی که دارند، به طرف جلو کشیده می شود. اين حرکات ممکن است در چندین نقطه از بدن همزمان صورت گیرد.
هـ) دستگاه دفع : دی اکسيد كربن از طریق پوست مرطوب کرم ها ترشح می شود. ادرار از طریق اندام ترشحی نفردیا خارج می شود. در هر حلقه بدن تعداد دو عدد از اين اندام ها وجود دارد. نفریدی شامل لوله ای است که از دوطرف باز است. ضایعات بدن از بخش قیف مانند و مژکدار ابتدای نفریدی وارد می شود. نفریدی توسط شبکه ای از رگ های خونی احاطه شده است. انتهای نفریدی متسع شده، مثانه را به وجود می آورد که به سوراخ کوچكی در سطح شكمي ختم شود (سما وات و ملکوتی، 1383 نشریه آنلاین: کرم های خاکی، 2001‏).
و) دستگاه توليد مثل: کرم های خاکی دوجنسی اند ولی برای بارور شدن آنها دو کرم بايد با هم جفت گیری كنند. هنگام جفت گیری کرم ها به پهلو کنار هم قرار می گیرند و در اطراف اندام ‏جنسی مادگی خود مایع لزجی ترشح می کنند. این مایع کرم ها را کنار هم نگه می دارد اسپرم ها از بند شماره 15 ‏آزاد شده، به سمت کمربند جنسی حركت می كنند و در داخل کیسه ذخیره اسپرم قرار می گیرند. در مرحله بعدي کرم ها کپسول تخمی را از کمربند جنسی آزاد می کنند که به طرف بالا حرکت کرده و تعداد 16-8 تخمك و اسپرم درون آن قرار می گیرد ولی معمولا از هر کپسول کرم تنها يك کرم خارج می شود (نشریه آنلاین کرم های خاکی، 2001‏).
ز) دستگاه گوارشی: دستگاه گوارشي شامل دهان، حلق، مری، چینه دان، سنگدان و روده است. ‏سنگدان با دیواره ضخيم و عضلاتی عمل آسیاب کردن غذا را به كمك ذرات ريز ماسه ای ‏که کرم به همراه غذا می بلعد انجام می دهد. مواد بلعیده شده در حین عبور از سيستم گوارشی با آنزیم های گوارشی، توسط لوله گوارشی کرم ها یا ریزجانداران موجود در دستگاه گوارش آنها کاملا مخلوط می شوند. اسید های آمینه، قندها و دیگر مولكول هاي آلی ‏کوچک را غشا روده جذب کرده، برای تولید انرژی و ساخت سلول های جدید مصرف می کند (سماوات و ملکوتی، 1383‏). آنزیم های متعددی در دستگاه گوارش کرم ها یافت می شوند. این آنزیم ها همان هایی هستند که از روده کرم ها و یا توسط ریزجانداران موجود در دستگاه گوارش آنها ترشح می شوند. این آنزیم ها باعث می شوند ‏که مواد با وزن مولكولی کم در ورمی کمپومست تجزیه شوند (اسكاربورو، 1999). از مهمترین آنزیم های دستگاه گوارش کرم ها سلولاز است (مورگان، 1988‏). از سایر آنزیم هایی که در روده کرم های خاکی یافت می شوند‏، می توان اینورتاز، اوره آز، آمیلاز (پانتيك و داش، 1993‏)، دی هیدرژناژ، پراکسیداز، بتاگلوسیداز، بتاگالاکتوریداز، گلوکوآمیداز و پروئتاز (ویتلینگ و همكاران، 1995) را نام برد. در تحقیقی که ژانگ و همكارانش (1993‏) انجام داده اند ‏مشخص گردید که سلولاز و مناز را ریزجاندارانی که در روده کرم هاي خاكی زندگی می کنند، ترشح می کنند در حالی که الیگوساکاریداز و هتروسیداز از بافت روده کرم ها ترشح می شود. امبا (1994‏) گزارش کرده است که اکتینومیست های اسیددوست تجزیه کننده سلولز و ميكروب های دخیل در حل شدن سنگ فسفات در روده كرم های خاکی وجود دارند. به طور کلی، فعالیت آنزیمی در ورمی کمپوست بسیار بیشتر از مواد آلی است که از آن تهیه می شود (گاريكاو همكاران، 1995‏).